Wist je dat een veilige hechting tussen ouder en kind minstens zo belangrijk is als voedsel of een dak boven je hoofd? Zonder verbinding met minimaal één persoon ontwikkelt een kind zich slechter op fysiek, mentaal en emotioneel gebied en kan het zelfs leiden tot de dood.
Veilige hechting noem ik liever liefdevolle verbinding, het verbinden met een ander op een liefdevolle, positieve manier.
Ontwikkeling van de hechtingstheorie
Zo’n 100 jaar geleden was er nog weinig bekend over het belang van hechting. Als je kind ziek was, dan bracht je het naar het ziekenhuis en kwam je het weken of zelfs maanden later weer ophalen. Gelukkig komt dat niet meer voor en weten we beter.
René Spitz
In de jaren 30 deed René Spitz (1887 – 1974) observaties in kindertehuizen in Roemenië. Hij observeerde op twee verschillende locaties. Op beide locaties waren alle condities hetzelfde, zoals goede voeding en prima hygiëne, op 1 conditie na: de warmte en liefde die de baby’s kregen.
Op de ene locatie werden de kinderen door hun eigen moeders verzorgd en op de andere locatie werden de kinderen verzorgd door overwerkte leidsters die per leidster 8-12 kinderen moesten verzorgen. Deze kinderen hadden niemand om zich aan te hechten en werden emotioneel compleet verwaarloosd.
De resultaten uit deze observaties zijn schokkend. De kinderen die emotioneel verwaarloosd werden, ontwikkelden zich veel slechter. Zij leerden niet praten, lopen of zelf te eten. Deze kinderen waren vaak apathisch of geagiteerd. Maar nog schokkender zijn de sterftecijfers.
In de groep kinderen die liefde en aandacht kregen, stierf geen enkel kind. In de groep waar de kinderen emotioneel verwaarloosd werden, stierf 37% voor hun 2e verjaardag.
Harry Harlow
Harry Harlow (1905 – 1981) deed in de jaren 50 een onderzoek met babyaapjes. Harlow had 2 moederapen gemaakt. De ene was van ijzerdraad en deze had melk voor de aapjes. De andere was een warme, zachte moederaap zonder melk.
De babyaapjes kozen voor de warme, zachte moeder zonder voedsel. Ze gingen alleen af en toe naar de andere moeder om een slokje te nemen en kropen dan snel terug bij de warme moeder.
John Bowlby
John Bowlby (1907-1990) was een Britse psychiater. Hij is bekend geworden vanwege de door hem bedachte hechtingstheorie zoals we die nu nog steeds kennen. Bowlby zag dat kinderen die in het ziekenhuis lagen veel sneller beter werden als de ouders toch betrokken waren.
Hij kwam na diverse onderzoeken en observaties tot de conclusie dat scheiding van moeder en kind op jonge leeftijd zeer schadelijk is voor de geestelijke gezondheid. Bowlby benadrukte het belang van positieve interacties tussen moeder en kind om daarmee een goede hechtingsrelatie op te bouwen. Dit werd ook doorgevoerd in ziekenhuizen, kinderen werden niet meer weggehaald bij hun ouders.
Hechtingsstijlen
De Amerikaanse psycholoog Mary Ainsworth (1913 – 1999), een leerling van Bowlby, heeft onderzoek gedaan naar interacties tussen moeder en kind. Ze zag in haar onderzoek dat als moeders bepaald gedrag vertoonden, je dat terugzag in de manier waarop kinderen zich ontwikkelden. Deze onderzoeken zijn de basis geweest voor de hechtingsstijlen zoals we die nu kennen.
Met haar ontwikkelde vreemde situatietest kun je de hechting tussen ouder en kind meten. Deze test bestaat uit een aantal in scene gezette situaties waarmee bij kinderen van twaalf tot twintig maanden de hechtingsstijl kan worden vastgesteld.
Veilig gehechte kinderen
Veilig gehechte kinderen gebruiken de ouder als een veilige thuisbasis. Ze zijn op hun gemak zolang de ouder aanwezig is, gaan zelf op verkenning en komen af en toe bij de ouder terug. Als de verbinding even verbroken wordt, is er na herstel niet zoveel meer aan de hand. Ze ervaren de wereld als een fijne en veilige plek.
Onveilig vermijdend gehechte kinderen
Deze kinderen zoeken niet de nabijheid van de ouder en zijn ook niet van streek als de ouder weggaat. Als de ouder terugkomt, vermijd het kind de ouder. Een vermijdende hechtingsstijl ontstaat vaak als de ouders afstandelijk, afwijzend en (emotioneel) niet beschikbaar zijn.
Onveilig ambivalent gehechte kinderen
Deze kinderen klampen zich vast aan hun ouders en ontdekken de omgeving nauwelijks. Ze raken zeer gestrest als de ouder weg is en als deze terugkomt, proberen ze wel nabijheid te zoeken, maar zijn ze ook boos en verdrietig dat ze alleen gelaten werden.
Ambivalentie is een tegenstrijdig gevoel. Je wil iets, en je wil het tegelijkertijd ook niet. De ouders van ambivalent gehechte kinderen zijn vaak inconsequent sensitief, onvoorspelbaar en afwezig op cruciale momenten.
Gedesorganiseerd gehechte kinderen
Zo’n 15% van de kinderen past niet in bovenstaande verdeling, hiervoor is later een 4e classificatie toegevoegd. Bij deze kinderen is sprake van gedrag met kenmerken van een vermijdende en ambivalente hechtingsstijl. Enerzijds zoeken zij toenadering tot de ouder, terwijl dat tegelijkertijd stress en angst oplevert.
Ze laten tegenstrijdig gedrag en wisselende emoties zien en lijken in de war als de ouder terugkomt. De omgang met de ouder is vaak inconsequent geweest en onvoorspelbaar terwijl ook vaak sprake is van trauma’s of andere ingrijpende gebeurtenissen.
Gevolgen van veilige hechting
Als je veilig gehecht bent, kun je de uitdagingen van het leven beter aan. Uit onderzoek is het volgende gebleken:
- Groter gevoel van eigenwaarde
- Een positief zelfbeeld
- Betere emotieregulatie
- Om kunnen gaan met tegenslagen
- Om hulp durven vragen
- Groter probleemoplossend vermogen
- Bevredigende en stabielere vriendschappen en relaties
- Minder kans op het ontwikkelen van een depressie
- Vertrouwen op de mensen om je heen
- Vriendelijk zijn naar anderen
- Het vertrouwen dat er goede dingen zullen gebeuren
Een voorbeeld
Bij een veilig gehecht kind dat voor het eerst naar school gaat, zijn de ouders betrokken en bereiden het kind voor op deze nieuwe gebeurtenis. Een veilig gehecht kind heeft als ervaring dat de mensen in de directe omgeving haar lief vinden en haar de moeite waard vinden. Het kind gaat er dan vanuit dat de juf dat ook wel zal vinden en daardoor heeft het kind minder angsten. Het kind zal ook eerder het contact aangaan met de juf en de juf zal daarop reageren.
Bij kinderen waar de ouders er minder mee bezig zijn, is de stress van tevoren al hoger. Ouders hebben al geen tijd en aandacht, waarom zou een vreemde dat dan wel hebben? Dit kind heeft dus al een ander verwachtingspatroon en dat heeft effect op hoe het zich gedraagt. Een onveilig gehecht kind stapt minder snel op juf af en verwacht ook niks en zal ook minder reactie terug krijgen, juf denkt wellicht dat het kind nog even de kat uit de boom moet kijken.
Hechtingsstoornis
Een onveilige hechtingsstijl is geen hechtingsstoornis. Het zijn weliswaar kwalitatief slechte gehechtheidsrelaties, maar je bent wel gehecht. Een hechtingsstoornis betekent dat je je helemaal niet hebt kunnen hechten aan een ander, bijvoorbeeld als er geen vast persoon is geweest om voor je te zorgen als klein kind.
Wanneer begint hechting?
Vroeger ging men er vanuit dat hechting pas rond de 8 maanden begon. Inmiddels weten we dat hechting al voor de conceptie begint, als je nadenkt over je kinderwens en hoe het leven zal zijn met een kindje.
En tijdens de zwangerschap zijn er ook een aantal kritische hechtingsmomenten, zoals hoe de conceptie verloopt. Een conceptie die is ontstaan door middel van een verkrachting of een conceptie door liefde en de wens voor een kindje geven beide logischerwijs een hele andere imprint mee aan de baby.
Direct na geboorte is er ook een belangrijk hechtingsmoment. Het eerste uur, ook wel het gouden uur genoemd, is heel belangrijk voor moeder en kind. Als een baby het eerste uur ongestoord bij moeder kan liggen, geeft dat een hele goede basis voor een veilige hechting.
Een meisje wordt geboren met alle eitjes in zich voor de rest van haar leven. Al rond de 5e maand van de zwangerschap zijn deze eitjes aanwezig. Dat betekent dat het eitje waar jouw baby in groeit of is gegroeid, al bestond toen jij zelf nog in de buik van je eigen moeder zat. Deze eitjes hebben dus ook alles meegemaakt wat tot nu toe in jouw leven is gebeurd.
Wat is belangrijk voor veilige hechting?
Elke (aanstaande) ouder wil dat haar kind veilig gehecht is en uitgroeit tot een gelukkige volwassene. Maar wat is er nu precies belangrijk om een veilige hechting oftewel een liefdevolle verbinding op te bouwen?
Mentaliseren
Mentaliseren betekent dat je je als ouder kunt inleven in dat wat een kind nodig heeft. Bij veel ouders gaat dit vaak al vanzelf goed, in ieder geval in een groot deel van de tijd. Maar in geval van ontwikkelingsproblemen is dat vaak heel lastig.
Om je te kunnen inleven is het wel nodig dat je ooit zelf taal hebt gekregen voor dat wat jij zelf hebt ervaren, zodat je kunt beseffen en begrijpen wat er speelt bij een ander persoon.Hier komt dan ook intergenerationele overdracht bij kijken, wat heb jij van je eigen ouders meegekregen?
Sensitieve ouders met veilig gehechte kinderen zijn vaak ouders die meer ondertitelen, meer taal geven aan emoties, gevoelens, gedragingen en situaties, zodat hun kinderen die taal ook hebben.
Kinderen die dat vervolgens voor zichzelf koppelen aan wat ze zelf voelen en aan gedrag dat ze bij andere mensen zien, zijn sociaal zoveel sterker. De sociale interactie met anderen wordt daardoor beter, wat resulteert in betere en stabielere relaties en dat heeft weer zijn wisselwerking op de rest van je leven.
Pas als je kunt mentaliseren, kun je sensitief reageren op een ander.
Sensitiviteit
De kwaliteit van de hechting wordt bepaald door de sensitiviteit van de ouder voor het kind. Hoe meer sensitief de ouder, hoe beter de kwaliteit van de interactie en hoe groter de kans op de ontwikkeling van een veilige hechtingsrelatie.
Sensitief zijn betekent dat je op een juiste manier reageert op dat wat het kind nodig heeft. Hoe beter je als ouder bent afgestemd op wat jouw kind nodig heeft, hoe prettiger je kind zich voelt. En hoe sensitiever je bent als ouder, hoe beter de gehechtheidsrelatie.
Waar het ene kind grote behoefte heeft aan bevestiging, wil een ander kind graag een knuffel. En weer een ander kind heeft baat bij structuur en regelmaat. Elk kind is anders en heeft andere behoeften. Deze verschillen zijn ook in een gezin soms heel groot. Wat voor je 1e kindje werkte, werkt misschien totaal averechts bij de 2e.
Het gaat er dus vooral om dat je kijkt naar wat jouw kind nodig heeft. Zo kan een kind met autisme misschien liever naar een lampje op het plafond kijken en daar rustig van worden in plaats van opgepakt te worden. Sommige kinderen vinden aanraking namelijk niet prettig, terwijl een ander kind juist wel de behoefte heeft aan aanraking.
Sensitief gedrag is dus:
- Als jouw kind door jou word erkend in zijn gevoelens;
- Als jouw kind profijt heeft van jouw gedrag of handeling;
- Als jouw reactie afgestemd is op wat het kind op dat moment nodig heeft.
Conclusie: Kijk naar je kind, wat heeft dit specifieke kind nodig?
Twee voorbeelden van wel of niet sensitief reageren
Je moet de bus halen, omdat je naar het ziekenhuis moet. De bus komt er al aan, dus er is haast. Op dat moment moment valt je kind en gaat huilen. Wat doe je?
- Je gaat je kind verzorgen en mist de bus. Dit is wel sensitief naar je kind toe, maar niet praktisch, want je mist je afspraak.
- Je gooit je spullen neer, roept uit dat je nu de bus mist en reageert je frustraties af op kind. Niet sensitief en niet praktisch.
- Je zegt tegen je huilende kind: “ik til je op, we rennen snel naar de bus en in de bus kijk ik rustig naar je knie”. In dit geval heb je een win-win situatie. Je haalt de bus (praktisch) en je kind voelt zich gezien (sensitief).
Je kind is aan het zeuren en jengelen tijdens het koken en staat aan je benen te trekken. Wat doe je?
- Je zet je kind op een strafstoeltje en hij mag er pas af komen als hij klaar is met zeuren.
- Je ondertitelt het gevoel van je kind door te zeggen dat hij hongerig en moe is. Je zet je kind op een stoel bij je of op het aanrecht en geeft hem vast wat groente om op te eten of je laat het kind meehelpen. Je kunt je kindje ook in een draagdoek op je rug doen.
Stress
Stress heeft grote invloed op sensitiviteit. Stress maakt dat een persoon vaak een vol hoofd heeft, waardoor er minder oog is voor wat een ander nodig heeft. Grote kans dus dat de sensitiviteit afneemt naarmate de stress verhoogt.
Het brein
Bij de geboorte is de basis van het brein af, maar alle verbindingen moeten nog ontstaan. Het brein wordt afgestemd op de omgeving waarin het tijdens de zwangerschap en na de geboorte terecht komt.Na de geboorte zijn ervaringen belangrijk voor het opbouwen van het brein.
De omgeving, ervaringen en interacties met mensen zijn van grote invloed op de ontwikkeling van de hersenen van de baby. In de eerste jaren worden alle verbindingen tussen de zenuwcellen gevormd. Verbindingen worden sterker als ervaringen vaker worden herhaald. Verbindingen die niet meer worden gebruikt, sterven af.
Een toelichting hierop in het Engels:
